विश्व स्वास्थ्य संगठन अनुसार स्वस्थ मानिस भन्नाले कुनै पनि रोग लाग्नु वा अशक्त नहुनु मात्र नभई पूर्णरुपमा शारीरिक, मानसिक, आध्यात्मिक र सामाजिक स्वस्थताको गतिशील अवस्था हो ।
मानसिक स्वास्थ्य भन्नाले कुनै पनि व्यक्तिले आफ्नो क्षमतालाई पहिचान गर्न सक्ने, जीवनका सामान्य तनावलाई व्यवस्थापन गर्न सक्ने, उत्पादनशील ढंगले काम गरी आफ्नो समुदायमा योगदान दिन सक्षम रहने अवस्था भन्ने बुझिन्छ ।
मानसिक स्वास्थ्यमा समस्या के हो ?
मानसिक स्वास्थ्यमा समस्या भन्नाले मानिसको भावना, संवेग, विचार र व्यवहारमा आएको परिवर्तनले व्यक्ति आफू वा सम्बन्धित व्यक्ति वा दुवैलाई प्रभावित गर्दै व्यक्तिको सामाजिक तथा व्यावसायिक र पेशागत क्षेत्रमा नकारात्मक असर पर्ने अवस्था भन्ने बुझिन्छ ।
नेपालमा मानसिक स्वास्थ्यको विद्यमान अवस्था
राष्ट्रिय मानसिक स्वास्थ्य सर्वेक्षण-२०२० अनुसार नेपालमा १० प्रतिशत वयस्कमा आफ्नो जीवनकालको कुनै न कुनै समयमा र ४.३ प्रतिशत वयस्कमा हालको अवस्थामा मानसिक समस्या रहेको पाइएको छ । २.३ प्रतिशत वयस्कमा र ०.६ प्रतिशत किशोरकिशोरिमा उदासीनताको समस्या देखिएको छ ।
६.५ प्रतिशत वयस्कमा र ३.९ प्रतिशत किशोरकिशोरीमा हालको अवस्थामा आत्महत्याको सोच आउने गरेको पाइएको छ । एक प्रतिशत वयस्त र ०.७ प्रतिशत किशोरकिशोरीले आफ्नो जीवनकालमा आत्महत्याको प्रयास गरेको पाइएको छ ।
मानसिक स्वास्थ्यका सूचक
– अरुसँग सकारात्मक सम्बन्ध राख्न र निरन्तरता दिन सक्ने
– समय तथा वातावरण अनुसार अगाडि बढ्न सक्ने
– जीवनमा आइपर्ने सामान्य कठिनाइ तथा तनावलाई व्यवस्थापन गर्न सक्ने
– भावनात्मक रुपमा स्वस्थ रहने, विचलित नहुने
– क्षमता अनुसारको योजना बनाउन, समुदायमा उत्पादनशील कार्य गर्न, वास्तविक धरातलमा रहेर सोच विचार गर्न सक्ने
मानसिक समस्याका लक्षणहरु
व्यावहारिक
– बर्बराउनु
– समाजबाट टाढा रहनु
– आक्रामक व्यवहार देखाउनु
– सरसफाइमा ध्यान नदिनु
– टोलाउनु
शारीरिक
– अत्यधिक थकान महसुस गर्नु
– दुब्लाउँदै जानु
– कमजोर वा शिथिल हुनु
– निद्रामा गडबडी
– खानामा रुचि घट्नु
सोचाइ
– निराशावादी सोच आउनु
– निर्णय गर्न नसक्नु
– आत्महत्या सम्बन्धी सोचाइ आउनु
– चिन्ता लागिरहनु
– स्मरण शक्तिमा ह्रास आउनु
भावना
– दुःखी महसुस गर्नु
– आत्तिनु, डराउनु
– आवश्यक भन्दा बढी खुसी महसुस गर्नु
– आफूलाई दोषी महसुस गर्नु
मानसिक स्वास्थ्यमा समस्या आए के गर्ने ?
सहयोग खोज्नुहोस्
तपाईंको भावना कुनै विश्वासपात्र साथी, परिवार सदस्य वा परामर्शदातासँग बाँड्नुहोस् । यस्तै मानसिक स्वास्थ्य सम्बन्धी विशेषज्ञ जस्तै मनोरोग विशेषज्ञ वा मनोवैज्ञानिकसँग कुरा गर्नुहोस् ।
यदि तुरुन्त सहयोग आवश्यक छ भने मानसिक स्वास्थ्य हेल्पलाइन वा संकट हेल्पलाइनमा सम्पर्क गर्नुहोस् । यी सेवा चौबीसै घण्टा उपलब्ध छन् । मानौं, आत्महत्या वा आत्महानिको सोच आएमा कुराकानी गर्न ११६६ मा फोन गर्न सकिन्छ ।
आफ्नो ख्याल राख्नुहोस्
पर्याप्त निद्रा, स्वस्थ र सन्तुलित खानपान, नियमित व्यायाम, ध्यान, योगले तनाव व्यवस्थापनमा मद्दत पुर्याउँछ ।
हानिकारक उपायहरूबाट जोगिनुहोस्
मादक पदार्थ, लागूऔषध वा अन्य कुनै हानिकारक पदार्थहरूको प्रयोग नगर्नुहोस्, जसले मानसिक स्वास्थ्यलाई थप बिगार्न सक्छ ।
आपतकालीन अवस्थामा
यदि कुनै व्यक्ति तुरुन्तै खतरामा छन् आपतकालीन सेवाहरूलाई कल गर्नुहोस् । आधिकारिक निकायको मद्दत आउने बेलासम्म व्यक्तिलाई एक्लै नराख्नुहोस् ।
पछि पनि ध्यान दिनुहोस्
संकटपछि, निरन्तर सहयोग दिनुहोस् वा खोज्नुहोस् र दीर्घकालीन उपचार गर्नुहोस् । मानसिक स्वास्थ्यलाई गम्भीरताका साथ लिनुहोस् र चाँडो सहयोग खोज्नुस् । यसले पुनर्स्थापनामा महत्वपूर्ण फरक पार्न सक्छ ।
