जनकपुरधाम । मधेसलाई साक्षर बनाउने अभियान डेढ दशकभन्दा बढी गुज्रिदासमेत प्रभावकारी हुन सकेको छैन । २०६५ सालमा मधेस सरकारले देशबाट निरक्षरता हटाउन अभियानको सुरुआत गरेको थियो । सरकारले २ वर्षभित्रै देशबाट निरक्षरता उन्मूलन गर्ने गरी सञ्चालन गरेको राष्ट्रिय साक्षरता अभियानको १६ वर्षपछि पूरा हुन सकेको छैन । सुरुका दिनमा अभियान केही प्रभावकारी देखिए पनि केही वर्षयता सुस्ताएको छ ।
हरेक वर्ष अभियान सञ्चालन भइरहेको छ तर लक्ष्यअनुसार उपलब्धि हासिल गर्न सकिएको छैन । पछिल्लो डेढ दशकको अवधिमा साक्षरता अभियानका लागि राज्यले झन्डै १० अर्ब रुपैयाँ खर्च गरिसकेको छ । त्यस्तै वार्षिक बजेटको कम्तीमा ७० प्रतिशत विद्यालय शिक्षामा लगानी हुँदै आएको छ ।
शिक्षा तथा मानव स्रोत विकास केन्द्रका अनुसार अझै पनि मधेस प्रदेश र कर्णाली प्रदेशका समेत गरेर १३ जिल्लालाई साक्षरता घोषणा गर्न सकिएको छैन । केन्द्रका निर्देशक नीलकण्ठ ढकालका अनुसार मधेस प्रदेशका पर्सा,बारा,रौतहट, सर्लाही, महोत्तरी, धनुषा, सिरहा, सप्तरी, साक्षर जिल्ला घोषणा हुन सकेका छैनन् । कर्णाली प्रदेशको मुगु, जुम्ला, हुम्ला, कालीकोट, डोल्पा पनि साक्षर जिल्ला घोषणा गर्न बाँकी रहेको केन्द्रले जनाएको छ ।
मधेस प्रदेशको १३० र कर्णालीका २३ स्थानीय तह साक्षर हुन बाँकी छन् । गत वर्ष साक्षरता घोषणा हुन १६१ वटा स्थानीय तह बाँकी थिए । एक वर्षमा ८ वटा स्थानीय तह मात्र साक्षर घोषणा भएका छन् । कुल जनसंख्याको न्यूनतम ९५ प्रतिशत साक्षर भएका जिल्ला, पालिका वा प्रदेशलाई साक्षर घोषणा गर्न सकिने संयुक्त राष्ट्रसंघको विश्वव्यापी अभ्यास छ ।
नेपालले पहिलोपटक सन् २००० मा थाइल्यान्डको जोम्टेनमा भएको अन्तर्राष्ट्रिय सम्मेलनमै सन् २०१५ भित्रै मुलुकबाट निरक्षरता उन्मूलन गर्ने भनी लिखित प्रतिबद्धता गरेको थियो । तैपनि हरेक वर्ष कर्मकाण्डीजस्तो मात्रै देखिएकाले अभियानको प्रभावकारिताप्रति सरोकारवाला नै विश्वस्त हुन सकेका छैनन् ।
शिक्षाविद् प्रा.डा विद्यानाथ कोइरालाले नागरिकलाई साक्षर तुल्याउने जिम्मेवारी कसको भन्ने स्पष्ट नहुँदा अभियान अपेक्षित सफल हुन नसकेको बताए । ‘मुलुक संघीय संरचनामा जानुअघि यो अभियान कर्मचारीलाई जिम्मा दिइएको थियो । त्यतिखेर सरकारले कर्मचारी जनमुखी हुँदैनन् भन्ने वास्तविकतालाई भुल्दा नतिजा सोचेअनुसार आएन’, उनले भने, ‘मुलुकमा संघीय संरचना लागू भइसकेपछि भने यो अभियान संघ, प्रदेश वा स्थानीयतह कसको भन्ने स्पष्ट नहुँदा समस्या भयो । जसको असर नतिजामा देखियो ।’
राष्ट्रिय तथ्यांक कार्यालयका अनुसार ५ वर्षभन्दा माथिको उमेर समूहमा ७६ दशमलव २ प्रतिशत साक्षर छन् । जसमा पुरुष ८३ शदमलव ६ प्रतिशत र महिला ६९ दशमलव ४ प्रतिशत साक्षर छन् । १५ देखि २४ वर्ष उमेर समूहका ९२ प्रतिशत, १५ देखि ६० वर्ष उमेर समूहका ८५ प्रतिशत र १५ वर्षभन्दा माथिका ५८ प्रतिशत साक्षर छन् । नेपालमा पढ्न लेख्न जान्ने जनसंख्या २ करोड ३ लाख ७७ हजार ९८० रहेको छ । ५ वर्षभन्दा माथिको जनसंख्या २ करोड ६७ लाख २५ हजार २९५ रहेको छ ।
