ग्यास्ट्रिकलाई मेडिकल भाषामा ‘ग्यास्ट्राइटिस’ भनिन्छ । यसको मुख्य कारण एच पाइलोरी कीटाणुको संक्रमण हो । वास्तवमा ग्यास्ट्रिक आफैंमा कुनै रोग होइन, यो पेटसम्बन्धी समस्या मात्र हो । ग्यास्ट्रिक अधिकांश नेपालीको साझा समस्या हो, ग्यास्ट्रिक हुनुको मुख्य कारण खराब वा असन्तुलित खानपान नै यसको मूल कारण हो ।
यसमा पेटको भित्री भागको संक्रमण हुन्छ, जसले गर्दा पेटको भित्री पत्र (म्यूकोसा) सुन्निन्छ । ग्यास्ट्राइटिसको कारणले पेटको भित्री भागमा घाउ (अल्सर) बन्न सक्छ, जसले गम्भीर अवस्थामा क्यान्सर समेत निम्त्याउन सक्छ । यसको मुख्य कारण एच पाइलोरी कीटाणुको संक्रमण हो । समयमै खाना नखानु, लामो समयसम्म भोको पेट बस्नु, तनावयुक्त दिनचर्या, चिल्लो, पिरो भुटेको र तारेको खाना अत्यधिक खानु, शरीरले पचाउनै नसक्ने गरी खाने, व्यायाम नगर्ने जस्ता धेरै कारणले यो समस्या हुने गर्छ ।
ग्यास्ट्रिकका लक्षण
– पेटको माथिल्लो भाग वा पेट पोलेको महसुस हुनु
– छाती र पेटको बीचको खाल्टो वरिपरि दुखाइ वा असजिलो महसुस हुनु
– बारम्बार अमिलो डकार आउनु
– खाना खान मन नलाग्नु, भोक नलाग्नु
– बारम्बार वाकवाकी लाग्नु वा बान्ता हुनु
– पेट भारी वा फुलेको महसुस हुनु
– बारम्बार ढ्याउ आउनु
– अम्लपित्त वा एसिडिटीको समस्या हुनु
– पेट सफा नहुने, कब्जियतको समस्या हुनु
– कहिलेकाहीं पखाला लाग्नु
– पेटमा कराउने आवाज आउनु
– खाना खाएपछि वा खाली पेटमा घाँटी पोल्ने महसुस हुनु
– कहिलेकाहीं मुटु दुख्ने वा पीडा महसुस हुनु
– मुखमा बारम्बार अमिलो पानी आउनु
– खाना नपच्ने र भोक नलाग्ने कारणले तौल घट्नु
– कालो दिसा आउनु
– ग्यास्ट्रिकको गम्भीर अवस्थामा बान्तामा रगत देखिनु
– पेटको माथिल्लो भागमा दुखाइ वा असजिलो महसुस हुनु
– बारम्बार थकान र कमजोर महसुस हुनु
यी लक्षणहरू ग्यास्ट्रिक समस्याको संकेत हुन् । यदि यस्ता लक्षणहरू देखापर्छन् भने समयमा नै चिकित्सकसँग परामर्श गर्नु उचित हुन्छ ।
ग्यास्ट्रिक हुनुको प्रमुख कारण
– अस्वस्थकर, मसालेदार, अमिलो, चिल्लो वा धेरै तारेको खानाले पेटमा एसिडको मात्रा बढाउँछ, जसले ग्यास्ट्रिकको समस्या उत्पन्न गर्न सक्छ ।
– अनियमित रूपमा खाना खाने, एकैचोटि धेरै खाने वा लामो समयसम्म खाली पेट बस्नाले ग्यास्ट्रिक समस्या हुनसक्छ ।
– अल्कोहलको सेवनले पेटको एसिडको मात्रा बढ्छ, जसले ग्यास्ट्रिक समस्या निम्त्याउँछ ।
– धुम्रपान र चुरोटले पेटको भित्तालाई कमजोर बनाउँछ र एसिडको उत्पादन बढाउँछ, जसले ग्यास्ट्रिक समस्या उत्पन्न गर्न सक्छ ।
– औषधिको असर विशेषगरी एन्टिबायोटिक्स र एन्टिडिप्रेसन्ट जस्ता औषधिले पेटमा एसिडको उत्पादन बढाउँछ, जसले ग्यास्ट्रिकलाई बढाउँछ ।
– तनाव र मानसिक चाप अत्यधिक तनाव, चिन्ता, र मानसिक चापले पनि पेटमा एसिडको उत्पादन बढाउँछ, जसले ग्यास्ट्रिक समस्या उत्पन्न गर्न सक्छ ।
– बिहानको खाना नखाने, राति ढिला खाना खाने वा खाना खाने समय मिलाउन नसक्ने बानीले पेटमा एसिड असन्तुलित हुन्छ ।
– अत्यधिक कफी र चिया पिउनाले पेटमा एसिडको मात्रा बढाउँछ, जसले ग्यास्ट्रिक निम्त्याउन सक्छ ।
– हेलिकोब्याक्टर पाइलोरी यो ब्याक्टेरियाले पेटको भित्तामा संक्रमण गराउँछ, जसले ग्यास्ट्रिक र अल्सरको समस्या उत्पन्न गर्न सक्छ ।
– पर्याप्त निद्रा नलिनु, राति अबेरसम्म बस्नाले पनि ग्यास्ट्रिकको समस्या बढाउँछ ।
– धेरै फास्टफुड वा प्रोस्सेस्ड खाना खाने बानीले पेटमा एसिडको उत्पादन बढाउँछ ।
– शारीरिक व्यायामको अभावले पाचन प्रणालीलाई कमजोर बनाउँछ, जसले ग्यास्ट्रिकको समस्या उत्पन्न गर्न सक्छ ।
– एकैचोटि धेरै खाना खाने बानीले पेटमा अत्यधिक एसिड उत्पादन हुन्छ, जसले ग्यास्ट्रिकको समस्या निम्त्याउँछ ।
– अस्वस्थ जीवनशैली, जस्तै अनियमित निद्रा, अनुचित खानपान र शारीरिक तथा मानसिक थकानले ग्यास्ट्रिक समस्या बढाउँछ ।
– लामो समयसम्म कब्जियत रहनु पनि ग्यास्ट्रिकको प्रमुख कारण हुनसक्छ, किनकि यो पेटमा एसिडको मात्रा बढाउँछ र पाचन प्रक्रियामा समस्या ल्याउँछ ।
– यी सबै कारणले ग्यास्ट्रिकको समस्या उत्पन्न गर्न सक्छन्, त्यसैले स्वस्थ जीवनशैली र नियमित खानपान महत्त्वपूर्ण छ ।
ग्यास्ट्रिकबाट बच्ने उपाय
– नियमित रूपमा सन्तुलित खाना खानुहोस्, जसमा कम चिल्लो, कम मसालेदार र सजिलै पच्ने खाना समावेश गर्नुहोस् ।
– अनियमित समयमा खाना खानु ग्यास्ट्राइटिसको प्रमुख कारण हो । सधैं नियमित समयमा खाना खानुहोस् ।
– पेटलाई लामो समयसम्म खाली राख्दा अम्लीयता बढेर ग्यास्ट्राइटिस हुने सम्भावना बढ्छ, त्यसैले लामो समय भोकै नबस्नुहोस् ।
– कम चिल्लो, कम मसालेदार र पोषणयुक्त खाना सेवन गर्नुहोस् । प्रशस्त फलफूल र तरकारी सन्तुलित आहार खानुहोस् ।
– अत्यधिक मदिरा सेवनले पेटको भित्रीको पत्रमा क्षति पुर्याउँछ, त्यसैले यसको सेवन कम गर्नु वा पूर्ण रूपमा बन्द गर्नु राम्रो हो ।
– धुम्रपान त्याग्नुहोस्, धुम्रपानले पेटको स्वास्थ्यमा नकारात्मक प्रभाव पार्छ । यसलाई त्याग्दा ग्यास्ट्राइटिसको जोखिम कम हुन्छ ।
– तनाव व्यवस्थापन ध्यान, योग, वा अन्य तनाव व्यवस्थापनका उपाय अपनाउनुहोस् । तनावले ग्यास्ट्राइटिसको जोखिम बढाउँछ ।
– कम अम्लीय फलफूल सेवन गर्नुहोस् । स्याउ, केरा र गाँजर जस्ता कम अम्लीय फलफूल खानुहोस् ।
– कम चिल्लो भएको दूध र सादा दही पेटको स्वास्थ्यका लागि लाभदायक हुन्छ ।
– कफी र चिया सेवन कम गर्नुहोस्, कफी र चियामा कैफीन हुन्छ, जसले पेटमा अम्लता बढाउँछ । यसको सेवन सीमित गर्नुहोस् ।
– पुदिनाको पात चपाउनु वा यसको जुस पिउनुहोस्, यसले पाचन प्रक्रियालाई मद्दत गर्छ ।
– अदुवा प्रयोग गर्नुहोस् । अदुवामा एन्टिइन्फ्लामेटरी गुण हुन्छ, जसले ग्यास्ट्रिक समस्या कम गर्न मद्दत गर्छ ।
– बेसारको प्रयोग गर्नुहोस्, बेसारमा रहेको करक्युमिनले पेटको सुजनलाई कम गर्न मद्दत गर्छ ।
– तुलसीको रसमा मह मिसाएर पिउनाले ग्यास्ट्राइटिसको जोखिम घट्छ ।
– व्यायाम गर्नुहोस् । दैनिक व्यायामले पाचन प्रणालीलाई सुदृढ बनाउँछ र ग्यास्ट्राइटिसबाट बच्न मद्दत गर्छ ।
– प्रशस्त पानी पिउनुहोस् । दिनभरि पर्याप्त मात्रामा पानी पिउनुहोस्, जसले पेटको अम्लता कम गर्न मद्दत गर्छ । दिनको कम्तीमा दुईदेखि तीन लिटर पानी पिउनुपर्छ ।
– मसालेदार र तेलीयुक्त खाना ग्यास्ट्राइटिसको प्रमुख कारण हुनसक्छ, त्यसैले यसको सेवन कम गर्नुहोस् ।
– पेनकिलर र एन्टिबायोटिक औषधिहरू चिकित्सकको सल्लाह विना नखानुहोस् ।
– नुनको मात्रा सीमित गर्नुहोस् । नुन र नुनिलो खानेकुराको अत्यधिक सेवन ग्यास्ट्राइटिसको कारण हुन सक्छ, त्यसैले यसको सेवन कम गर्नुहोस् ।
– दिनको कम्तीमा दुईदेखि तीन लिटर पानी पिउनुपर्छ ।
– समय-समयमा चिकित्सकको परामर्श लिनुहोस् । ग्यास्ट्राइटिसको समस्या झनै बढ्दै गएको अनुभव भएमा चिकित्सकको परामर्श लिनुहोस् र आवश्यक परीक्षण गराउनुहोस् ।
यी उपाय नियमित रूपमा अपनाउनाले ग्यास्ट्रिक समस्याबाट राहत पाउन सकिन्छ । तर समस्याले गम्भीर रूप लिएमा डाक्टरको सल्लाह लिनुपर्छ ।
